Gewoon Geniaal (2009)

Waarom zien uitvinders plots het licht? Bestaat er zoiets als een eureka-moment? Is het waar wat Edison zei: een uitvinding bestaat uit 99 procent transpiratie en 1 procent inspiratie? Alles is altijd wel door iemand bedacht. Ons dagelijks leven zit vol merkwaardige vondsten en vindingen. Ook al komen de voorwerpen uit moderne laboratoria, bij nader toezien schuilt achter elke beslissende ingeving altijd een menselijke verhaal. Marcel Grauls speurt in Gewoon Geniaal naar de oorsprong van honderd alledaagse voorwerpen. Van post-it tot pamper, van mp3 tot sms, van gore-tex tot tampax, van www tot usb, van tefal tot lego…

Luchtband

Er bestaan heel mooie foto’s van de oude John Boyd Dunlop uit 1920, als hij tachtig jaar oud is. Hij zit kaarsrecht op zijn fiets, gekleed in een deftig zwart pak. Hij draagt een vreemd afgeplatte hoed en zijn lange witte baard wordt door de wind in twee helften gescheiden. Zo kregen de Dubliners in die jaren de uitvinder van de luchtband te zien. Hij was toen twee keer in zijn leven welgesteld geweest en was nu weer arm. In de stad hield hij een kleine stoffenwinkel open. Zijn enige zoon, voor wie hij indertijd de luchtband had ontworpen, was al lang dood. En hij wist dat velen met zijn merknaam een fortuin zouden verdienen. In die wetenschap stierf hij enkele maanden later.

Lees meer

Loopschoenen

Adi Dassler werd als Adolf Dassler in 1900 geboren in Herzogenaurach in Frankenland, het noorden van Beieren. Het stadje stond vooral bekend om zijn productie van vilten pantoffels. De grootste fabriek telde meer dan zevenhonderd werknemers. Een van hen was Christoph Dassler, Adolfs vader. Vader Dassler had al een van zijn zonen als schoenmaker laten opleiden en stond erop dat Adolf het bakkersvak leerde.

Lees meer

Lego

In het bedrijfsalbum van de firma Lego staat een vreemd kiekje waar op de troosteloze venen van het Deense Jutland te zien zijn. Op de voorgrond zijn vijf mannen bezig met het steken van turf. De jongste, achteraan, steekt de plaggen af, drie anderen wrikken ze verder los en de vijfde, vooraan, steunend op één knie, maakt de stapels. Het is oorlog, de Duitsers hebben Denemarken bezet. Voor particulieren is geen brandstof beschikbaar en de bevolking is gedwongen met turf in haar energiebehoeften te voorzien. De man die knielt is Ole Kirk Christiansen, de stichter van de speelgoedfabriek Lego, een van de grootste ter wereld. In 1942 is Ole Kirk vijftig jaar oud. Zijn leven is er een van armoede en rampspoed geweest en nieuw onheil moet nog komen.

Lees meer

Ledlicht

Hoe de zoon van een onderhoudsman van een elektriciteitscentrale in een afgelegen Japans vissersdorp als onderzoeker terechtkwam in een klein bedrijf dat een laboratorium had met twee werknemers, en hoe hij van daaruit met de uitvinding van het felblauwe ledlicht alle grote elektronicaconcerns het nakijken gaf, waarna hij in hoog tempo 200 verwante uitvindingen, onder meer de Blu-ray-laser, op zijn naam schreef, ruzie kreeg met de schoonzoon van zijn oude baas en naar Californië vertrok omdat zijn vrouw en drie dochters die plek het aantrekkelijkst vonden, en waar hij nu, na 25 internationale onderscheidingen te hebben ontvangen, als een moderne Edison alleen nog door de Nobelprijs – voor Scheikunde of Natuurkunde, dat is niet duidelijk – kan worden verrast.

Lees meer

Lavalamp

‘De lavalamp’, zei de uitvinder ervan ooit, ‘heeft een cyclus zoals die van het leven zelf: ze groeit, verslijt, vervalt, verdwijnt en begint dan weer helemaal opnieuw.’ Edward Craven Walker werd zelf 82 jaar oud, hij mocht het dus allemaal meemaken: hij bracht de vreemde lamp in 1963 op de markt, tegen het indevan de jaren zeventig zakte ze weg, in de jaren tachtig was ze op zeker ogenblik helemaal verdwenen. Einde van de jaren negentig stond ze er weer.

Lees meer

Laser

De eerste keer dat een breed publiek met een laserstraal kennismaakte, was in de James Bondfilm Goldfinger (1964). In een beroemde scène ligt Bond, gespeeld door Sean Connery, vastgebonden op een tafel van goud. Een laserstraal die de tafel in de lengte doormidden snijdt, baant zich al knetterend een weg tussen Bonds gespreide benen.

Bond gebruikt eerst zijn flegma als wapen en zegt tegen Goldfinger: ‘Thank you for the demonstration.’ Als de straal zijn kruis nadert, krijgt de geheim agent het toch benauwd en vraagt: ‘You expect me to talk?’ Waarop Goldfinger antwoordt: ‘No, Mr. Bond, I expect you to die.’
In werkelijkheid was de tafel eerst doormidden gezaagd en daarna overschilderd. Vervolgens deed iemand vanonder de tafel met een brander de lijm smelten. De straal ziet eruit als de vlam van een lasapparaat; ze knettert ook, terwijl een echte laser in dit geval nauwelijks warmte en geen geluid zou hebben geproduceerd.

Lees meer

Kroonkurk

‘Een kroonkurk’, zegt de Dikke Van Dale, ‘is een metalen flessendopje met rondom inknijpingen, waardoor het aan een kroon herinnert.’ Het dekseltje is spotgoedkoop, kan makkelijk machinaal op een fles worden aangebracht en weer verwijderd, het sluit een fles perfect af zodat de prik, het koolzuur, niet kan ontsnappen en het gebruikte dopje kan zonder problemen opnieuw worden verwerkt. Maar zo helemaal perfect is het ding niet ter wereld gekomen. Alleen al in de Verenigde Staten bestonden 150 gekke en minder gekke sluitingen, toen ene William Painter meer dan honderd jaar geleden met een 151ste versie voor de dag kwam. Een onverbeterlijk exemplaar, zou later blijken.

Lees meer

Koffiefilter

Melitta Liebscher werd in 1873 geboren in Dresden. Ze was getrouwd met Hugo Bentz, afdelingschef van een plaatselijk warenhuis en ze had twee zonen, een van negen en eentje van vier. Op een zondagmiddag begin 1908 kwam ze samen met enkele vriendinnen tijdens de ‘Kaffeeklatsch’ op het idee om het koffiedik uit haar lievelingsdrank te weren.

Lees meer

Kiekje

Weinig Nederlanders zijn zo mooi in een woord vereeuwigd als de Leidse fotograaf Kiek, naar wie ‘het kiekje’ is genoemd, een gelegenheidsfoto van een amateur-fotograaf. Maar omdat ‘kiekje’ nu eenmaal op een dialectwoord voor ‘kijkje’ lijkt, is de achternaam zo goed als onzichtbaar geworden. Leiden eert hem met een eenvoudig Kiekpad en sinds 2001 ook met een kleinschalig Kiekmonument. Kiek verdient beter; als (gedwongen) grondlegger van de gelegenheidsfotografie heeft hij recht op nationale erkenning.

Lees meer

Kevlar

Stephanie Kwolek werd in 1923 geboren in Pennsylvania, aan de oostkust van de Verenigde Staten. Haar vader was een natuurliefhebber, die met haar door de velden en de bossen trok; samen verzamelden ze bladeren en bloemen en zaadjes, die ze in grote boeken plakten. Van haar moeder kreeg ze de liefde voor naaiwerk en stoffen. Ze tekende allerlei kleren en samen met haar moeder naaide ze die dan ook. Ze dacht eraan modeontwerpster te worden. Haar vader stierf toen ze tien was, in het diepst van de Grote Depressie die Amerika teisterde. Haar moeder moest in de fabriek gaan werken en de toekomst van de kleine Stephanie zag er niet zo rooskleurig uit.

Lees meer