HST

Een Japanner die treinen in zijn bloed had

Hideo Shima (Osaka, 20 mei 1901 – Tokio, 18 maart 1998)

De Britten hebben de trein uitgevonden, de Fransen vestigen al vijftig jaar de snelheidsrecords van locomotieven, maar de Japanners legden de eerste supersnelle treinverbinding aan.

Hun eerste shinkansen (letterlijk: nieuwe hoofdlijn), bijgenaamd ’de kogeltrein’, reed al in 1964 met hoge snelheid tussen Tokio en Osaka, vóór dat er in Europa van een tgv of een hst ook maar sprake was.

Het was één man, Hideo Shima, die deze trein in de jaren vijftig bedacht en construeerde. Maar toen de overheid de lijn officieel opende, was hij niet op de plechtigheid uitgenodigd.

Hideo Shima werd in 1902 geboren als zoon van een hoofdingenieur bij de Japanse spoorwegen. Na zijn ingenieursstudie aan de universiteit van Tokio kon hij bij de spoorwegen in 1925 als ontwerper van locomotieven aan het werk.

In 1951 vloog ergens een trein in brand en hoewel de oorzaak te wijten was aan de verwaarlozing van het spoor tijdens de oorlog, nam Shima alle verantwoordelijkheid op zich en gaf hij zijn ontslag.

Tegen het midden van de jaren vijftig slibde de treinverbinding tussen de miljoenensteden Tokio, Nagoya en Osaka onherroepelijk dicht. Je had ingenieurs die de bestaande lijnen wilden verbeteren en je had er die een compleet nieuwe spoorweg wilden aanleggen.

De toenmalige president van de spoorwegen haalde Shima terug binnen om de knoop door te hakken en benoemde hem meteen tot vicevoorzitter.

Shima had een nieuwe trein voor ogen, met nieuwe spoorlijnen die op hoge snelheid waren berekend en de trein niet deden heen en weer schokken.

Rijtuigen met luchtkoeling en gesloten ramen, zoals in een vliegtuig, aangedreven door een hele reeks elektrische motoren, aangebracht op meerdere rijtuigen, en niet door één enkele locomotief.

Overigens kwamen de Olympische Spelen van 1964 in Tokio eraan; de Spelen die moesten tonen tot wat Japan na-de-atoombommen in staat was. In 1958 legde Shima het plan voor aan de Japanse regering, die toch wel even opkeek van het bedrag van omgerekend 540 miljoen euro dat met de werken was gemoeid.

Een waanzinnig bedrag voor een pas uit de puinhopen herrezen Japan.

De ministers vonden er niets beters op dan Shima zelf voor een lening naar de Wereldbank te sturen. En daar zeiden ze dat ze geen geld konden verstrekken om een ‘experimenteel’ project te steunen. Door het woord ‘experimenteel’ was Shima wel erg op zijn tenen getrapt.

Geduldig legde hij uit wie hij was, wat hij deed en hoeveel ervaring hij had, dat hij treinen genetisch in zijn bloed had en dat zijn kogeltrein een zorgvuldig berekend project was met het accent op veiligheid. De heren van de Wereldbank waren onder de indruk en kenden een forse lening toe.

Jammer genoeg had iemand in Shima’s ploeg slecht zitten rekenen. Naarmate het project vorderde, bleek dat de peperdure plannen dubbel zo duur waren als voorzien.

Niet alleen 500 kilometer nieuwe spoorlijnen moesten worden aangelegd, maar die vereisten ook nog de bouw van 3000 bruggen en 67 tunnels. De grote baas van de Japanse spoorwegen nam ontslag en Shima ging met hem mee. De rekenblunder was hun verantwoordelijkheid.

Zo kwam het dat het brein achter de shinkansen – de technische vader – en zijn baas, de politieke vader, in 1964 niet op de openingsplechtigheid waren uitgenodigd. Bevriende ingenieurs leidden de twee mannen achteraf wel officieus rond.

Jaren later doken in Tokio bij Shima Franse ingenieurs op die voor hun verzadigde treinverbinding Parijs-Lyon een oplossing zochten. Het zou nog tot 1981 duren voor de Train à Grande Vitesse of TGV met 270 kilometer per uur richting Lyon raasde.

Waar de shinkansen in de beginperiode 200 kilometer per uur reed – het dubbele van wat toen gangbaar was – heeft hij nu een snelheid van meer dan 300 kilometer per uur. Net zoals de Franse TGV en de Duitse ICE. In normale dienst dan.

Het Franse wereldsnelheidsrecord zit inmiddels dicht tegen de 600 aan.

De overheid benoemde Shima later nog tot president van het agentschap van nationale ruimteontwikkeling, dat tijdens zijn bewind onder meer zeven raketten in de ruimte bracht. Hij ging in die functie pas in 1977 met pensioen, het jaar waarin de taaie man 75 werd.

Tussendoor ontving hij de hoogste internationale onderscheidingen die voor een ingenieur zijn weggelegd: eerst een Amerikaanse, dan een Britse en pas veel later, in 1995, de Japanse Orde van Culturele Verdienste. Hij overleed in 1998 op 96-jarige leeftijd.