Anticonceptiepil

Het neveneffect van een geneesmiddel tegen menstruatiestoornis

Carl Djerassi (Wenen, 29 oktober 1923)

Toen de Spanjaarden in de zestiende eeuw Zuid-Amerika veroverden, ontdekten ze dat Azteekse vrouwen liters thee van de yamwortel dronken om tijdelijk onvruchtbaar te worden.

Amerikaanse geleerden kwamen vierhonderd jaar later tot de slotsom dat het om progesteron ging, een hormoon dat de vruchtbaarheid onderdrukte.

Omdat de Amerikaanse wetgeving onderzoek bij vrouwen in dit verband niet toestond, hadden de experts zich teruggetrokken in MexicoStad en er ook een klein bedrijf met de naam Syntex opgericht.

In 1949 arriveerde daar de 26-jarige chemicus Carl Djerassi, een Bulgaarse jood die voor Hitler de vlucht had genomen. In Bulgarije had zijn vader gewerkt als specialist in geslachtsziekten en zijn moeder als tandarts.

Toen de nazi’s in 1938 Wenen binnentrokken, sloeg de zeventienjarige jongeman samen met zijn moeder op de vlucht. Na vele omzwervingen kwamen ze een jaar later aan in New York.

Djerassi: ‘Wij hadden bij onze aankomst nog welgeteld twintig dollar, die een taxichauffeur ons meteen afhandig maakte.’

Djerassi had ongetwijfeld lef. Hij schreef een brief aan Eleanor Roosevelt, de vrouw van de president, en vroeg om een studiebeurs. En die kreeg hij. Hij doctoreerde in 1945, werkte hier en daar, maar vond geen ruimte voor zijn tomeloze ambities.

En zo kwam hij als teamleider bij het piepkleine Syntex in Mexico terecht. Midden 1951 ontwikkelden de jonge kerels daar synthetische cortisone, de chemische nabootsing van een plantaardige stof. De grote farmaceutische bedrijven hadden er jaren jacht op gemaakt.

Meteen ging Djerassi’s ploeg op zoek naar de synthese van progesteron. Nauwelijks vier maanden later was ook die buit binnen. Tot grote verbijstering van de almachtige Amerikaanse farmaceutische industrie kwam ook de oplossing van dit probleem uit het ‘wetenschappelijk achterlijke’ Mexico.

Het oudste lid van Djerassi’s team was nauwelijks 34 jaar oud. Djerassi zelf was toen 28.

Djerassi in een interview vijftig jaar later: ‘Wij dachten helemaal niet aan een anticonceptiemiddel, maar aan een geneesmiddel tegen menstruatiestoornissen en onvruchtbaarheid.

Bij sommige vrouwen eindigt de zwangerschap in een miskraam omdat ze niet voldoende progesteron produceren, het vrouwelijk geslachtshormoon. Dankzij toediening van het hormoon kunnen ze de baby houden. Vanwaar dan het gebruik als anticonceptiemiddel?

Omdat mensen ontdekten dat het als zodanig werkte. Wat voor de hand ligt. Waarom wordt een vrouw niet zwanger tijdens de zwangerschap? Omdat het de enige periode is dat ze doorlopend progesteron produceert, als natuurlijke anticonceptie.

Wat mij en iedereen met verstomming sloeg, was dat het middel zo snel aansloeg.’

Hij kreeg een leerstoel aan de universiteit van Stanford en Syntex verhuisde met hem mee. Hij verdiende een fortuin. In 1972 verkocht hij zijn bedrijf en stortte zich op het onderzoek naar biologische bestrijding van insecten.

Na twee gestrande huwelijken kocht hij in de buurt van Stanford, in de bergen van Santa Cruz, een ranch met uitgestrekte landerijen. In de verspreide huizen op het landgoed woonden ook zijn zoon en zijn dochter Pamela, een schilderes. In 1978 pleegde Pamela zelfmoord.

Djerassi dacht lang na over wat hij ter ere van zijn dochter zou kunnen doen en kwam op het idee de ranch tot een kunstenaarskolonie om te vormen. Een plek waar jonge schilders en beeldhouwers met een systeem van beurzen een tijdlang in alle rust konden werken.

De stichting bestaat nog altijd en duizenden kunstenaars hebben er inmiddels gewoond en gewerkt.

In 1985 hertrouwde hij, dit keer met een hoogleraar in de literatuur en die zette hem op het literaire pad. Sindsdien schrijft en publiceert de bejaarde chemicus met veel succes verhalen en romans over fraude in wetenschappelijk onderzoek. Zelf noemt hij het genre science-in-fiction.

Af en toe trekt hij nog op reis om op wetenschappelijke congressen aan te klagen dat na ‘zijn’ pil het onderzoek is stilgevallen. Hij droomt van een soort warenhuis van de anticonceptie, waar vrouwen én mannen uit alle culturen een pil naar eigen specifieke behoefte vinden.

Dat de radicaalste vorm van anticonceptie, namelijk abortus, op deze aardbol naar schatting nog vijftig miljoen keer per jaar wordt toegepast, vindt hij een schande voor de farmaceutische industrie. Volgens Djerassi zijn de Verenigde Staten op dat vlak gewoon een bananenrepubliek.

Hijzelf liet zich steriliseren. Hij slikt nooit pillen, niet eens een slaapmiddel, behalve wanneer zijn leven in gevaar is. Hij heeft nooit gerookt en alleen in Congo ooit één keer alcohol gedronken. Maar dat kwam ‘omdat het drinkwater op urine leek’.

Djerassi, al vele jaren kandidaat voor de Nobelprijs voor Scheikunde, weet waarom hij niet rookt en niet drinkt. Hij zegt daarover in zijn autobiografie: ‘I like my pleasures au naturel’, vrij vertaald: ‘Ik geniet zo natuurlijk mogelijk.’

Chemotherapie

Laat een reactie achter

nl_NLNederlands