Airconditioning

De uitvinder die het goed vond dat zijn werknemers in de lucht staarden

Willis Haviland Carrier (Angola, New York, 26 november 1876 – New York, 7 oktober 1950)

Willis Haviland Carrier werd geboren op een boerderij in het Amerikaanse dorpje Angola, aan de oostkust van het Eriemeer. Vroeg men hem waar hij zijn ideeën vandaan had, dan vertelde hij steevast over een voor val uit zijn jeugd.

Zijn moeder had op zekere dag een idee om haar kind te leren rekenen. ‘Ze zei dat ik een mand met appelen in de kelder moest halen’, aldus Carrier. ‘Ze deed me sommige appelen doormiddensnijden, andere in kwartjes en nog andere in stukjes van een achtste.

En dan moest ik met de mootjes leren optellen en aftrekken. De stukjes kregen voor mij een andere betekenis. Het leek alsof geen enkel pro bleem voor mij nog moeilijk kon zijn. Sindsdien heb ik elk probleem gewoon in stukjes gesneden, totdat het allemaal zeer eenvoudige deeltjes waren.

Op die manier heb ik altijd elk probleem kunnen oplossen.’

Carrier was een enig kind op een boerderij waar alleen maar volwassenen woonden, ouders en grootouders, tantes en ooms. Hij trok zich terug en speelde spelletjes die hijzelf had bedacht. Zijn familie was zo arm dat hij met veel moeite zijn middelbare studie kon beeindigen.

Drie jaar werkte hij als onderwijzer. Dan bemachtigde hij een studiebeurs voor de gerenommeerde universiteit van Cornell. Maar om zijn kamer en zijn eten te betalen moest hij gazons maaien en ovens vullen. In zijn laatste jaar leidde hij samen met andere studenten een wasserij.

Hij studeerde af als ingenieur en vond werk in een firma waar hij verwarmingssystemen voor het drogen van hout en koffie ontwierp. Zijn loon bedroeg in die dagen tien dollar per maand.

Hij bestudeerde het vochtgehalte in de lucht en ontwierp een systeem om met een ammoniakcompressor vocht uit de lucht te halen. Zijn flash of genius – zijn eigen woorden – ‘viel’ op een mistige avond toen hij in Pittsburgh op een trein stond te wachten.

Toen de trein arriveerde was hem de relatie tussen temperatuur, vochtigheidsgraad en het dauwpunt overduidelijk. Hoe kon je met de controle van het vochtgehalte de temperatuur van de lucht beïnvloeden?

Met zijn idee van de ‘dauwpuntcontrole’ legde hij de basis voor de airconditioningindustrie. Het principe is zeer verwant met dat van een koelkast: het draait allemaal om verdamping en condensatie.

De natuurlijke warmte in de koelkast wordt opgenomen door de verdamper en afgestaan door de condensator aan de achterzijde van de koelkast.

Een drukker uit Brooklyn kwam op een dag in 1902 bij Carrier aankloppen omdat zijn papiervoorraad door koude en hitte kromp en uitzette. Daardoor kon hij zijn kleurendruk niet precies aflijnen. Carrier construeerde voor hem een machine om de temperatuur en de vochtigheid te controleren.

Koud water liep door de verwarmingsbuizen, de vochtigheid in de lucht condenseerde aan de koude buizen en de temperatuur daalde.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog doekte zijn baas de onderzoeksafdeling op. Samen met zes andere teleurgestelde ingenieurs en vooral ook één legendarische verkoper, zette Carrier in 1915 met weinig geld zijn eigen firma op.

Aanvankelijk diende airconditioning uitsluitend om fabrieken of machines te koelen. In 1925 volgde de eerste bioscoop: het Rivoli Theater aan Times Square in New York City. De baas van Paramount Pictures was zelf naar de oostkust gereisd om de koelsensatie te beleven.

De tycoon was verrukt. De omzet van de Rivoli steeg spectaculair. In drie maanden tijd was de investering terugbetaald. Vijf jaar later telden de Verenigde Staten driehonderd luchtgekoelde bioscopen. Dan volgde het Congres, het Amerikaanse parlement, in Washington.

Door de Grote Depressie van de jaren dertig viel de verkoop stil. Carrier had geld nodig. De bankier uit Chicago die Carrier uit de nood hielp, beschreef zijn ontmoeting later als volgt: ‘De mensen hadden me verteld dat Carrier een genie was, dat hij tachtig patenten op zijn naam had staan, dat hij sterk was als man van de wetenschap, maar zwak als het op financiën aankwam.’ Het eerste wat Carrier zei was dat hij van bankiers geen hoge pet op had en ze helemaal niet vertrouwde. Het tweede dat een geldschieter nooit van hem mocht eisen dat hij zou bezuinigen op onderzoek en ontwikkeling. Ten derde dat hij nooit mensen zou ontslaan die hij zelf had opgeleid. ‘En als het moet, zijn we allemaal bereid om gratis en voor niets te werken’, zei Carrier. De bankier, die later overigens directeur-generaal van de firma werd, was onder de indruk. En de firma Carrier zou van dan af inzake airconditioning de nummer één in de wereld zijn en blijven. Op de Europese autowegen zie je bijvoorbeeld veel vrachtwagens met een aircomodule bovenop de bestuurderscabine en de merknaam Carrier.

Omdat het Engelse woord carrier ook ‘vrachtrijder’ betekent, valt voor de leek de merknaam nauwelijks op.

Willis Carrier was de vriendelijkste man die men zich kan voorstellen, zeiden zijn werknemers, ongelooflijk bescheiden en vaak heel grappig. Hij kreeg van iedereen alles gedaan en hij had visie. Hij geloofde rotsvast in teamwork en coaching, lang voor management consultants die thema’s ontdekten.
‘De tijd dat je een werknemer al denkend in de lucht ziet staren, is geen verloren tijd’, zei Carrier. ‘Ik weet dat uit eigen ervaring.’ Hij huwde drie keer. Twee keer was hij weduwnaar. Hij werkte en studeerde tot op zijn sterfdag in 1950. Hij was toen 73.

Hij ligt begraven aan zijn geliefde Eriemeer.

Laat een reactie achter

nl_NLNederlands