Tampax

De huisarts die niet kon adverteren voor zijn uitvinding

Earle Cleveland (Kansas City, 1885 – Denver, Colorado, 1981)

Toen de journalisten van een Amerikaans consumententijdschrift in 1986 een lijstje wilden opstellen van de vijftig belangrijkste producten die in de vorige eeuw op de markt waren gebracht, moesten ze zich door meer dan 100.000 producten heen werken.

Bij de vijftig kleine mirakels die ze overhielden, dingen die in het leven van de gewone Amerikaan een revolutie hadden veroorzaakt, hoorden niet alleen loopschoenen en airconditioning, maar tot veler verbazing ook de tampon, beter bekend als het tampaxrolletje.

De uitvinder ervan was vijf jaar eerder overleden. Maar hij zou niet verwonderd zijn geweest over de keuze: nog tijdens zijn leven had hij al op dit soort lijstjes gestaan.

Earle Cleveland Haas was in 1885 in Kansas City geboren. Hij studeerde medicijnen en vestigde zich als eenvoudige huisarts in Denver, Colorado. In een klein laboratorium in zijn kelder begon hij in 1929 te werken aan een alternatief voor de bestaande maandverbanden.

Dat waren in die tijd meestal forse doeken, die na het wassen opnieuw werden gebruikt. Van zijn vrouw en zijn patiënten wist de arts maar al te goed hoeveel problemen die doeken veroorzaakten. De vrouw van een vriend onthulde hem op zekere dag dat ze gebruikmaakte van een stukje spons.

En dat zette hem aan het denken. Hij wist wel dat de vrouwen in het Oude Egypte een soort papyrus kenden, de Griekse vrouwen een lint. In Rome gebruikten ze wol, in Japan papier, in Indonesië vezels van planten, in Midden-Afrika rolletjes gras.

In de jaren van de Grote Depressie in de Verenigde Staten barstte Haas gewoon van de nieuwe ideeën.

Hij dreef handel in onroerende goederen, hij vond een contraceptief diafragma uit dat hij voor 50.000 dollar kon verkopen, en hij was ook nog president van een bedrijfje dat besmettingwerende middelen fabriceerde.

Voor dokter Haas was het een uitdaging om het menstruatieleed van zijn vrouwelijke patiënten te verzachten.

Vanaf 1929 stak hij al zijn vrije tijd in het ontwerpen van een tampon, een kussentje gemaakt van samengeperst katoen. Hij werkte stap voor stap.

Hij nam een strook katoenvezels, stikte een touwtje in de lengte over de vezels heen om ze samen te houden, en knipte het uiteinde niet af, waardoor het rolletje na gebruik makkelijker kon worden verwijderd.

Voorts ontwikkelde hij een kleine machine waarin hij het katoen in de juiste vorm kon persen.

Dokter Haas was opgetogen dat de tampon bij middel van het touwtje hygiënisch kon worden verwijderd. Maar hoe kon het hygiënisch worden ingevoerd? Als fabrikant van antiseptische producten was hij zich sterk bewust van het gevaar van besmetting.

Om te voorkomen dat de vrouwen de tampon bij het invoeren moesten aanraken, ontwikkelde hij een vernuftig systeem waarbij het katoen vervat in een huls, door middel van een tweede kokertje veilig kon worden ingebracht.

Die inbrenghuls of applicator maakt het product tachtig jaar na datum nog altijd uniek.

Op 19 november 1931 verwierf hij patent op zijn uitvinding. Als merknaam knutselde hij ook nog het woord tampax in elkaar, samengesteld uit de woorden ‘tampon’ en ‘pack’ (kompres), een kompreskussentje. Hoe moest hij voor zijn uitvinding interesse wekken?

Omdat op menstruatie een groot taboe rustte, kon hij voor zijn ‘tampax’ geen reclame maken. Kranten en tijdschriften weigerden elke vorm van advertentie. Om nog maar te zwijgen van de moeders die vreesden dat hun dochters met de constructie ontmaagd zouden worden.

Ten einde raad verkocht Haas in 1933 het patent en de merknaam aan een zakenvrouw van Duitse afkomst. Hij kreeg er 32.000 dollar voor. Maar ook Gertrude Tenderich moest nieuwe geldschieters zoeken en allerlei ingenieuze middelen bedenken om het onderwerp onder de aandacht te brengen.

Vermaard werden haar ‘tampax ladies’, die verkleed als verpleegsters op jaarbeurzen, artsencongressen en meisjesscholen het nieuwe verhaal kwamen vertellen.

Toen tijdens de Tweede Wereldoorlog miljoenen Amerikaanse vrouwen in de oorlogsindustrie tewerk werden gesteld, was het succes van de tampon niet meer te stuiten. ‘No
time for time-out’, luidde de tampax-slogan toen.

Dr. Earle Haas bleef in Denver als gewone huisarts werken. In interviews vertelde hij later
wel spijt te hebben dat hij zijn uitvinding zo snel en zo goedkoop had verkocht. De Londense Sunday Times riep hem in 1969 uit tot een van de Duizend Makers van de Twintigste Eeuw. Dat kon hij nog meemaken.

Tot op hoge leeftijd, aldus de legende, zat hij in zijn kleine laboratorium te rommelen om zijn uitvinding te verbeteren. Hij overleed pas in 1981. Hij was toen 96.