MP3

Niemand verwacht nog dat moderne uitvindingen het werk van één persoon zijn. Niettemin geldt de Duitse ingenieur Karlheinz Brandenburg als dé uitvinder van het digitale muziekformaat mp3.

Brandenburg verwijst altijd naar zijn hele team aan het Fraunhofer Instituut in Erlangen; hij spreekt vaak van ‘wij’ en in 2000 verdeelde hij een prijs van 250.000 euro onder zijn veertig medewerkers.

Maar de techniek gaat wel terug op zijn doctoraal van einde jaren zeventig aan de universiteit van Erlangen-Nürnberg; hij had de leiding van het project dat rond zijn bevindingen werd opgezet. Het onderwerp van zijn werk was het comprimeren van muziekdata voor de ISDN-telefoonlijnen van die tijd. Hij besprak daarin een reeks technieken die de grondslag vormen voor vele hedendaagse audiocoderingsen compressieprocedés. Onder invloed van de sneller wordende computers forceerde hij in 1987 een doorbraak.

Het hielp ook dat Duitsland op dat ogenblik wereldexperts had inzake psychoakoestiek: de wetenschap die onderzoekt hoe de mens een geluid waarneemt.

Brandenburg: ‘Wat niemand hoorde, kon ik weglaten.’ In die jaren waren in de wereld zeker veertien laboratoria op zoek naar een manier om muziek digitaal door de telefoondraad te persen. Na 1990 bleven ze nog met z’n vieren over.

Voluit droeg Brandenburgers techniek de naam ‘MPEG Audio Layer 3’. De MPEG-groep (MPEG = Movie Pictures Expert Group) was in de jaren tachtig met onder meer de firma’s Philips en Thomson opgezet voor het uitbrengen van video op cd-rom.

Layer 1 werd later in de digitale compact cassette gebruikt. Layer 2 werd succesvol in de professionele markt.

Voor Brandenburgs Layer 3 (het latere mp3) was er geen markt. Het was een compressietechniek die ver vooruit was op de toepassing ervan. Rond 1993 brak de tijd van internet en gaming aan. Brandenburg en zijn teamleden beseften toen pas echt de draagwijdte van hun onderzoek.

Voor het Windows-besturingssysteem van die dagen mocht een file-end maar drie tekens bevatten, dat werd dus mp3. Vastgelegd op 14 juli 1995.

Om de finesses van hun techniek te bestuderen kozen de onderzoekers een zacht lied, namelijk Tom’s Diner van Suzanne Vega, wat de Amerikaanse zangeres de bijnaam ‘de moeder van de mp3’ opleverde. Brandenburg: ‘De song van Suzanne Vega was voor ons een catastrofe.

Vreselijk vervormd. Niets was zo moeilijk om zonder verlies van geluidskwaliteit te comprimeren als Tom’s Diner.

De dag dat mijn ontwikkelaars hun technologie zozeer hadden verfijnd dat de compressie klonk zoals het origineel, wist ik dat we het gingen halen. Ik heb naar één bepaald Vega-stukje van 20 seconden zeker duizend keer geluisterd. En ik vind het nog altijd een mooie song.’

In 1997 kocht een Australische hacker met een in Taiwan gestolen creditcardnummer in Erlangen de demo-software om mp3 te coderen. Hij schreef een nieuwe interface en stelde het programma via Zweden op een Amerikaanse server als freeware – een gratis programma – beschikbaar.

En hij vermeldde er netjes bij: ‘Met dank aan het Fraunhofer Instituut.’

Door die diefstal verspreidde de mp3-techniek zich razend snel en werd ze binnen de kortste keren de compressiestandaard. Brandenburg was eerst naar eigen zeggen ‘witheet van woede’, maar vandaag verdient het Fraunhofer Instituut honderden miljoenen euro aan de verkoop van licenties.

Brandenburg is sinds 2000 hoogleraar aan het instituut voor mediatechnologie van de technische universiteit in het stadje Ilmenau in Thüringen. Hij is er ook directeur van het Fraunhofer Instituut voor digitale mediatechnologie, dat hijzelf heeft opgericht. Talloze aanbiedingen van Amerikaanse universiteiten wees hij van de hand. Hij heeft inmiddels meer dan honderd patenten op zijn naam staan (vaak samen met anderen) en krijgt onder de Duitse wetgeving een deel van de royalty’s die zijn instituut voor zijn uitvindingen opstrijkt.

Brandenburg bezit wel degelijk een iPod, het bekendste mp3-spelermerk. Hij heeft hem zelf gekocht en niet van Apple-baas Steve Jobs cadeau gekregen. Of het mobieltje niet het muziektoestel van de toekomst wordt, in plaats van zo’n iPod?

Brandenburg: ‘Ik geloof niet in de ‘eierlegende Wollmilchsau’ (in het Duits een staande uitdrukking voor een fictief dier dat eieren legt, wol en melk geeft en als zwijn ook nog vlees verstrekt), niet in het multifunctionele mobieltje.

Sinds 2004 werkt hij aan Iosono, een technologie die het mogelijk maakt dat elke bioscoopbezoeker, op welke plek in de zaal hij ook zit, een perfect surroundgeluid te horen krijgt. Zal Iosono doorbreken? Brandenburg: ‘Hoe groot is de kans dat iemand twee keer de lotto wint?

Niet groot. Maar na de eerste keer is de kans weer even groot als tevoren.’

Op zijn kantoor in Ilmenau staat een beeldje van Einstein die zijn tong uitsteekt; Brandenburg leest graag sciencefictionromans; hij verslond als kind de levensverhalen van grote uitvinders en hij sleutelde met zijn techniekdoos radiootjes in elkaar.

De honderd patenten die hij nu bezit, hebben wel degelijk hun voedingsbodem.