Luchtfotografie

Een luchtfotograaf met een hekel aan afsluitingen

Nadar, Gaspard-Félix Tournachon (Parijs, 6 april 1820 – 21 maart 1910)

Het woord ‘nadarhek’ of ‘nadarafsluiting’ heeft Vlaanderen gehaald bij de Franse avonturier, karikaturist, schrijver, fotograaf en ballonvaarder Nadar, het pseudoniem van Gaspard-Félix Tournachon. De man woonde en werkte in de negentiende eeuw in Parijs.

Vlamingen kennen het woord, de Nederlanders niet; Franstalige Belgen kennen het als ‘barrière Nadar’, de Fransen niet. Een zuiver Belgisch woord.

Nadar – als jongeman veranderde hij zijn naam van Tournachon in Tournadard (dard = angel, steek) en daarna in Nadar – was een ongelooflijke wildeman en hij vond het verschrikkelijk dat die rare Belgen zijn naam aan een dranghek hadden gegeven.

Toen hij tachtig jaar oud was, schreef hij vanuit Parijs een pro-testbriefje naar het Brusselse liberale dagblad Le Petit Bleu du Matin om uit te leggen dat hij met dat woord niets te maken had.

Hij schreef letterlijk: ‘Geachte heer, gelieve te begrijpen hoe zwaar het mij valt voor eeuwig de peetoom te zijn van die afsluiting. Ik, een man die nooit, nergens, een afsluiting heb gewild.

Sta mij tenminste toe tegen dit opgedrongen doopsel te protesteren.’ De taalgebruikers aan beide zijden van de Belgische taalgrens hebben honderd jaar geleden anders beslist.

Nadar had in 1863 in Parijs een vereniging gesticht met als doel de uitvinding van het vliegtuig te bevorderen. Als eerste luchtfotograaf ter wereld kende hij de luchtballon goed. Hij kwam tot het inzicht dat de ballon slechts dan bestuurbaar zou zijn, als hij zwaarder was dan lucht.

Om fondsen voor zijn experimenten te vergaren, bedacht hij paradoxaal genoeg de veertig meter hoge reuzenballon Le Géant (De Reus), met een inhoud van 6000 kubieke meter gas.

De opstijgingen met die kolossale ballon overal ter wereld moesten de kas spijzen om de kosten van de luchtscheepvaart te bevorderen.

Op 4 oktober 1863 vond in Parijs de eerste vlucht plaats met dertien man aan boord. Keizer Napoleon III wuifde hem uit. De ballon verloor snel hoogte en landde in Meaux op minder dan honderd kilometer van Parijs. Op 18 oktober vertrok hij opnieuw. Zijn vrouw stond erop hem te vergezellen.

In de buurt van Hannover stortten ze neer en werd de ballon eindeloos door de wind meegesleept. Zowel Nadar als zijn vrouw liep daarbij zware verwondingen op.

Maar Nadar gaf niet op. Op 14 september 1864 probeerde hij het in Amsterdam. Een uur later zat het gevaarte in de Haarlemmermeerpolder aan de grond. Twee weken daarna begon hij aan een vierde opstijging, dit keer in Brussel, aan de Schaarbeekse poort, bij de Kruidtuin.

Zelfs de oude koning Leopold I kwam kijken. De dialoog tussen de twee mannen is legendarisch geworden. Vraagt de koning schertsend aan Nadar: ‘Meneer Nadar, is het waar dat u tegen de monarchie gekant bent?

En zegt Nadar: ‘En u zelf dan, Sire?’ Waarop de koning zou geantwoord hebben: ‘Mijn beroep laat dat niet toe!’

Omdat het gevaarlijk was dicht in de buurt van de ballon te komen en de menigte erg opdringerig kon zijn, liet Nadar de omgeving met makkelijk te verplaatsen hekken afschermen. ’s Anderendaags verscheen het woord ‘barrières Nadar’ meteen in de Brusselse pers.

Zoals bij de vorige vluchten vloog Le Géant niet naar Oostenrijk of Turkije, wat Nadar had gehoopt, maar daalde hij dezelfde nacht nog neer in de buurt van Ieper. De hele ballonhistorie werd een fiasco.

Hoewel zijn ballon naar eigen zeggen overal door wel honderdduizend mensen was bestormd, en hoewel hij veel geld had verdiend, hield hij alleen maar schulden over.

Nog één keer haalde Nadar al zijn ballonvaartkunsten te voorschijn, namelijk tijdens het Duitse beleg van Parijs in 1870 en 1871, toen hijzelf een compagnie van militaire ballonvaarders oprichtte. Op eigen kosten.

Het ploegje gebruikte de ballons voor militaire spionage en om elf ton post, twee en een half miljoen brieven, in en uit de hoofdstad te brengen. Per ballonnenpost stuurde hij over de situatie in Parijs eigen reportages naar Belgische en Britse Studio-opname van Nadar in luchtballon
kranten.

Nadar had in de loop van zijn leven zo veel disciplines beoefend dat een latere vriend, die hem toen nog niet kende, dacht dat er een heel regiment Nadars was, onder wie een ballonvaarder, een fotograaf, een prozaschrijver en een karikaturist.

Vandaag wordt Nadar zeker erkend als de belangrijkste portretfotograaf van de negentiende eeuw. Denk maar aan de beroemde portretten van zijn vriend Charles Baudelaire of Sarah Bernhardt.

Hij maakte als eerste foto’s vanuit de lucht, wat niet eenvoudig was omdat met het procedé van de natte collodionplaten in die tijd een draagbare donkere kamer in de ballonmand noodzakelijk was.

Hij kwam er ook snel achter dat de ontsnappende gassen uit de ballon de chemische fotoprocessen verstoorden. Om nog maar te zwijgen van het schommelen van de mand. Niettemin maakte hij vanaf 1858 de eerste luchtopnames van Parijs en nam hij patent op de ‘aerostatische fotografie’.

Tijdens de zomer en de herfst van 1861 dook hij onder grond: eerst in de Catacomben van Parijs, vervolgens in het nieuwe netwerk van rioleringen. Zo was hij ook de pionier van de kunstmatige verlichting, met magnesiumlicht.

Hij had de gestalte van een reus met ellenlange armen en benen en een immense torso met daarbovenop een hoofd met vuurrood haar en levendige, pientere, fonkelende ogen. Zijn vriend Jules Verne vereeuwigde hem als de figuur Ardan in zijn Reis naar de Maan (1865).

Ardan is in het boek ‘een ware sloper van heilige huisjes’. En de dichter Baudelaire schreef: ‘Nadars vitaliteit is verbazingwekkend.

Hij heeft van elk inwendig orgaan twee exemplaren.’ Vele jaren na Nadars bezoek aan Brussel stonden er in talloze restaurants nog ‘reuzenomelet Nadar’ en ‘reuzenpannenkoek Nadar’ op het menu.

Toen de officiële kunstbeurs in 1874 in Parijs een groep schilders aan de deur zette, bood hij hun zijn ateliers aan. Zo ontstond de eerste tentoonstelling van de impressionisten. Nadar, een vijand van elke afen uitsluiting.

Op het einde van zijn leven kon hij nog meemaken dat de vliegtuigpioniers het bewijs leverden voor zijn visionaire ideeën over het ‘zwaarder-dan-lucht’-principe. Op 25 juli 1909 slaagde Louis Blériot – een Fransman nog wel – erin om met een vlucht van 37 minuten het Kanaal over te steken.

Nadar stuurde hem een felicitatietelegram dat alle kranten gretig publiceerden.
Nadar stierf op 15 maart 1910, drie weken voor zijn negentigste verjaardag – slechts in het gezelschap van zijn honden en katten. Op het Père Lachaisekerkhof in Parijs is zijn graf nog altijd te zien.

nl_NLNederlands