Magnetron

De wonderbuis deed in zijn broekzak een snoepje smelten

Percy LeBaron Spencer (Howland, Maine, 9 juli, 1894 – 8 september, 1970)

September 1940. Londen wordt op klaarlichte dag wekenlang door Duitse vliegtuigen gebombardeerd. De Britten hebben in hoog tempo radarinstallaties – een eigen spitstechnologische uitvinding – aan boord van honderden RAFtoestellen geïnstalleerd en aan de oostkust, van Aberdeen tot Southampton, de eerste keten van radarstations aangelegd. Snel wordt duidelijk dat de lange radiogolven laag vliegende toestellen niet kunnen traceren. Hals over kop worden microgolfradars ontwikkeld. Het hart daarvan is een gecompliceerde vacuümbuis, een magnetron. De Britten hebben er meer nodig dan ze zelf kunnen produceren en kloppen aan bij de Amerikaanse bondgenoten, die op dat ogenblik nog niet in de oorlog verwikkeld zijn.

Op de avond van donderdag 19 september 1940 hebben de Amerikaanse en Britse defensiespecialisten een ontmoeting in het Wardman Park Hotel in Washington. De Britten verwachten dat Bell Labs of Western Electric het meest voor de productie in aanmerking komen.

De Amerikanen stellen voor ook kleinere firma’s bij de kandidaten op te nemen, omdat kleintjes vaak soepeler zijn, sneller kunnen reageren. En de tijd dringt, de bombardementen op Londen houden aan.

Op vrijdagmiddag arriveert de Britse delegatieleider John Cockcroft, een vooraanstaande fysicus, op het kantoor van Laurence Marshall, president van Raytheon, een bedrijf uit Lexington, Massachusetts, met 1400 werknemers en een omzet van nauwelijks drie miljoen dollar.

Marshall stelt zijn knapste kop voor, Percy LeBaron Spencer, een wizard, een uitvinder-tovenaar, zonder ingenieursopleiding.

Cockcroft, die later nog de Nobelprijs voor Natuurkunde zal krijgen, heeft in een kartonnen doos de nieuwe radarzendbuis meegebracht en Spencer vraagt Cockcroft het hemd van het lijf.

Spencer zou later over zijn eerste kennismaking met het nieuwe toestel schrijven: ‘De techniek die de Britten gebruikten om de buizen te maken, leek ons meteen lomp en onpraktisch.’ ‘Je moet maar durven’, aldus een commentator, ‘om het briljantste product dat de Britse wetenschap in die jaren heeft voortgebracht, als lomp en onpraktisch te beschrijven.’

Het werd laat die vrijdagavond en Spencer zei plotseling: ‘Wat ik vragen wou: zou ik dit ding tijdens het weekeinde mee naar huis mogen nemen?’ Naderhand kon Cockcroft niet begrijpen waarom hij het had toegestaan.

De magnetron – een buis waarin elektriciteit van hoog voltage in microgolven wordt omgezet – is top secret, Engelands waardevolste geheim. Spencer had op weg naar huis kunnen verongelukken, hij had een hartaanval kunnen krijgen, of wat dan ook.

Cockcroft zou Londen nooit hebben kunnen uitleggen waarom hij de magnetron uit handen had gegeven. Maar het leek op dat moment vanzelfsprekend.

Als Spencer ’s maandags met de magnetron onder zijn arm opduikt, heeft hij ook een idee meegebracht. Hij wil de koperen staaf van meer dan tien centimeter dik vervangen door geplet koper van dertig millimeter en de configuratie stansen in plaats van uitboren.

De Britten vragen zich af hoe hij bepaalde onderdelen aan elkaar wil bevestigen. ‘Met zilversoldeersel’, zegt Spencer, ‘en dan bakken in een speciale oven.’

Navraag in de radarindustrie, bij Bell Labs of Western Electric, en aan universiteiten leert het Pentagon dat Spencers ideeën niet uitvoerbaar zijn. Washington wil het Raytheonplan dan ook niet subsidiëren, laat staan het geld voor de speciale oven, prijs 750.000 dollar, op tafel leggen.

Raytheonbaas Marshall heeft echter vertrouwen in Percy Spencer en voert de omschakeling met eigen kapitaal door.

Experts hadden ook berekend dat een productie van honderd met de hand vervaardigde magnetrons per dag het absolute maximum was.

Spencer doktert een machinale productie uit en begin 1941 lopen bij Raytheon meer dan tienduizend ‘maggies’ per week van de band. ‘Ze kwamen eruit als worstjes’, zegt een latere president-directeur. Spencer had zijn eigen Blitzkrieg ontketend.

Percy Spencer wordt op 19 juli 1894 in armoedige omstandigheden geboren in Howland, Maine. Zijn vader komt om bij een fabrieksongeval als hij achttien maanden oud is en zijn moeder plaatst hem onder bescherming van een tante.

Tante Minnie verdient als rondtrekkende weefster met moeite haar levensonderhoud en de kleine Percy moet een hand toesteken. Op zijn twaalfde schiet hij zijn eerste hert.

Vijftig jaar later zou hij zich nog herinneren hoe hij het dier van zijn ingewanden ontdeed, in stukken sneed en ophing in de schuur. De rest van zijn leven zal hij geïdentificeerd worden met jagen, schieten, vallen zetten, vissen, de wilde natuur.

In 1925 komt hij door toedoen van zijn jongere broer bij Raytheon terecht, maar hij heeft ‘niet meer opleiding dan de gemiddelde seizoenarbeider die na de Eerste Wereldoorlog op zoek is naar een baan’.

Hij heeft enige kennis van elektriciteit en van onderwaterapparatuur, opgestoken bij de marine. Vanaf de eerste dag zorgt hij voor de doorbraak in een aantal problemen. Iemand die zijn materiaalkoffer opent om het geheim van zijn kennis te doorgronden, vindt alleen…

twaalf flessen whisky.

Het is nu eenmaal de tijd van de Drooglegging. Spencer valt niet op, hij heeft geen aura van genialiteit, zodat hij zijn collega’s altijd opnieuw met zijn inzichten versteld doet staan.

In een historisch overzicht van het bedrijf beschrijft de auteur hoe deskundigen op een bijeenkomst voor een berekening hun linialen tevoorschijn haalden en Spencer meteen, zonder liniaal, de uitkomst kan geven.

Door zijn toedoen haalt Raytheon de Britse magnetronorder binnen. In de loop van de oorlog stijgt de omzet van het bedrijf van 3 miljoen tot 173 miljoen dollar en produceert het tachtig procent van alle magnetrons die door de geallieerden worden ingezet.
In de Raytheonfabriek in Waltham, Massachusetts, is snel duidelijk dat de magnetrons warmte afgeven; in de winter van 1942 is het fris in de ateliers en de mensen warmen hun handen aan de vreemde buizen.

Het is Percy Spencer die bedenkt dat je met de zendbuis ook kunt koken, dat microgolven de juiste lengte hebben om watermoleculen in het eten zozeer in beweging te brengen dat ze warmte veroorzaken.

Volgens sommige bronnen komt Spencer op het idee doordat de buis een snoepje of een stuk chocolade in zijn zak doet smelten. Vast staat dat hij al in 1942 met de suggestie bij de directie aanklopt. Hij spreekt er vaak over, loopt erover te piekeren.

Na de oorlog valt de productie van de magnetronbuis stil, een nieuw product is welkom. Op een dag houdt een van de ingenieurs een zakje met maïs voor de buis en het popcorn vliegt in het rond. Vervolgens wordt een lapje varkensvlees uitgetest. Iemand heeft zelfs de moed het achteraf op te eten.

Spencer vindt dat het tijd wordt om de directieraad een demonstratie te geven, een kleine show met behulp van een eenvoudig ei. En hoewel het ei uiteenspat en de directeuren onder de eierstruif komen te zitten, blijken ze bereid miljoenen in het project te pompen.

Spencer vraagt een patent aan op 8 oktober 1945. In 1947 komt het eerste toestel op de markt: de Radarange, nog met waterkoeling, zo groot als een ijskast, zo duur als een auto, alleen bruikbaar in restaurants, keukens van ziekenhuizen of cateringbedrijven.

En Spencer krijgt voor zijn militaire verdiensten van de Marine de hoogste onderscheiding die ze voor burgers in huis heeft, de Distinguished Public Service Award.

In 1950 volgt een eredoctoraat van de universiteit van Massachusetts, uitgerekend een universiteit die tien jaar eerder aan zijn productiesysteem voor radarbuizen geen geloof had gehecht. Binnen Raytheon wordt hij bevorderd, in het begin van de jaren zestig wordt hij zelfs vicepresident.

Hij heeft dan honderdtwintig patenten op zijn naam staan. Doordat hij uit de ateliers verdwijnt, zal hij er niet meer in slagen de microgolfoven in de keuken van de gewone burger te brengen.

De magnetron leidt twintig jaar lang een sluimerend bestaan. Raytheon steekt in veertien jaar tijd meer dan vijf miljoen dollar in het project, terwijl nauwelijks tienduizend stuks worden verkocht. In 1961 verwerft het bedrijf in het kader van een aantal internationale acquisities eenderde belang in NJRC (New Japan Radio Company) en hier is het de Japanse ingenieur Keishi Ogura die voor rekening van Raytheon met de magnetron uithaalt wat Spencer destijds met de radarmagnetron deed: een verkleinde, praktische versie ontwikkelen. Maar nog raakt het ding niet op de markt: de afstand tot de consument is te groot.

In 1965 neemt Raytheon Amana over, een firma met grote ervaring op het vlak van koelkasten. En het is de chef van Amana, een legendarische verkoper, die met de magnetron op pad gaat.

Die met treinen waarin kookdemonstraties worden gehouden, stad en land afreist, de brug slaat naar de keuken van de consument. Die de consument ook na verkoop nog bijstaat. Percy LeBaron Spencer maakt het eerste succes nog mee. Hij overlijdt op 7 september 1970.

Philips brengt in Nederland en België pas in 1974 een klein model op de markt. In 1987 bezat nog altijd niet meer dan 2 procent van de Nederlandse huishoudens een magnetron: het veranderen van kookgewoonten bleek ook in de Oude Wereld niet vanzelfsprekend te zijn.

(Zie ook: gps)