Fiets

Een Duitse houtvester met een passie voor de loopfiets

Karl Friedrich Christian Baron Drais Von SauerBronn (Karlsruhe, 29 april 1785 – 10 december 1851)

De vader van Karl von Drais was een jurist, tevens voorzitter van het hooggerechtshof van Baden. De jonge Karl had geen zin om in de voetstappen van zijn vader te treden. Op het niveau van zijn stand had een militaire carrière ook nog gekund, maar dat trok hem evenmin aan.

Ten einde raad stuurde de familie hem naar de bosbouwacademie die een oom had opgericht.

Het zwarte schaap van de familie moest dan maar houtvester worden. Misschien, aldus zijn biograaf, legde hij zich bij de bosbouwstudie neer omdat houtvesters meestal diep in het bos wonen, waar het rustig is en waar je alle ruimte hebt om aan een uitvinding te prutsen en te experimenteren.

Zo gebeurde het ooit dat de landsheer van Baden op een lekker reegebraad zat te wachten, terwijl zijn bosopzichter datzelfde vlees opgewonden door een nieuwe gehaktmolen probeerde te draaien.

Rond 1816 – hij was toen 31 – stortte Drais zich op een rijtuig dat hij velociped of loopmachine noemde. Het bestond op het eerste gezicht alleen een uit centrale houten, horizontale balk, een vooren achterwiel en een leren zadel.

Nieuw was vooral de stuurinrichting die het voorwiel om zijn as liet draaien: je kon het ding dus naar links of rechts sturen. De machine werd met de voeten duwend op de grond voortbewogen en de armen leunden daarbij op een halfrond steunhout.

Drais haalde acht tot tien kilometer per uur, volgens sommige bronnen zelfs vijftien kilometer. Het hele spektakel woog 25 kilogram.

‘Als een mens loopt’, zei Drais, ‘dan tilt hij zijn lichaam bij elke voetstap enkel centimeters omhoog. Die verticale beweging is energieverlies. Het is de kunst om een soort lopen te ontwikkelen waarbij het zwaartepunt van het lichaam alleen horizontaal beweegt.’

De demonstraties die hij in de zomer van 1817 hield, werkten zijn tijdgenoten alleen maar op de lachspieren. Korte tijd later hield hij met zijn velociped een wedstrijd tegen een postkoets. Voor de afstand tussen Karlsruhe en Kehl bij Straatsburg had een postkoets zestien uur nodig.

Drais deed er nauwelijks vier uur over. In 1818 gaf hij een show in de Jardin du Luxembourg in Parijs, waar hij meteen een ware rage veroorzaakte. Dit scenario herhaalde zich in Londen. Binnen de kortste keren werd zijn fiets in half Europa nagemaakt.

Omdat Duitsland in die jaren nog uit tientallen vorstendommetjes bestond, kon hij zijn uitvinding onmogelijk beschermen.

Drais ontwikkelde vervolgens een nieuw soort stoomkookpan, een periscoop en in 1823 zelfs een schrijfmachine, snelschrijfklavier geheten. Allemaal toestellen waarvoor de tijd nog niet rijp was. Op zekere dag overleed zijn vader zodat hij een stuk van zijn officiële bescherming kwijtraakte.

Hij dronk te veel en liet zich in een herberg verleiden tot een vechtpartij.

De overheid tilde daar zo zwaar aan dat hij al zijn rechten verloor, inclusief zijn vaste uitkering en zijn recht op pensioen. Voortaan hield hij zich in leven door als een clown kunststukjes op zijn fiets uit te voeren.

Hij kwam daarbij een aantal keren zo zwaar ten val dat hij er blijvend lichamelijk letsel aan overhield.

Op 10 december 1851 las hij in een café aan de rand van Karlsruhe in een krant dat de Britten bij hun strijd tegen de inlanders op Nieuw-Zeeland voor het eerst rijwieleenheden hadden ingezet. Bij het zien van de loopmachines waren de Maori’s zo geschrokken dat ze zich zonder veldslag overgaven.

De schok van vreugde was voor de oude, zieke baron te groot.

Hij kreeg een hartaanval en stierf ter plekke. Schuldeisers kwamen tot de vaststelling dat de man alleen maar een paar van zijn rare uitvindingen had nagelaten.